مقدمه
انسان در همه دورانهاي زندگي بشري اسير و گرفتار زندگي سرشار از نكبت غفلتي بوده است و منتهي در هر دوره از دورانهاي زنگي بشر ، در اين دنياي پر از نكبت و غفلت اين مسئله ابعاد مخصوصي داشته و چهره مشخص خود را نشان داده ، كه شايد با دورانهاي ديگر متفاوت بوده است . ولي به هر حال آنچه بصورت تغيير ناپذير تا امروز دوام يافته همان اساس غظت و نكبت در اين دنياي فاني است كه در هيچ دوره اي ، جهان بشري از آن پاك و مبري نبوده است . درباره چنين دنيايي كه در ادوار گوناگون بر دنيا حاكم است رسوا… در كلامي مقدس و پيامبرانه چنين مي فرمايند:
«هيچ روزي طلوع نمي كند و هيچ شبي پديد نمي آيد ، كه دو فرشته آسماني از فراز آسمان به افق زندگي انسانها نگاه ندوزند و با چهار تعبير متوالي و به هم پيوسته درباره انسان و زندگي تاسف بارش با يكديگر سخن نگويند . آري اين دو فرشته هر روز و شب از آسمان به زمين مي نگرند و با چهار تعبير تاسف آلود و آميخته به حسرت و اندوه درباره انسان ، با يكديگر مكالمه مي كنند .

يكي از آن دو فرشته مي گويد : كاش خداوند متعال اين انسانها را نمي آفريد .
فرشته دوم نگاهي به فرشته اول كرده مي گويد : حال كه پروردگار اينان را آفريده است كاش مي فهميدند كمال آنان در چيست و چه زندگي جاويدي در انتظارشان است .

فرشته اول بار ديگر به سخن مي آيد و مي گويد : يعني حال كه خداي تعالي اين انسانها را آفريده ولي هدف و غايت آفرينش و راز كمال انسان براي آنان روشن نشده است ، كاش به همان مقدار از اعمال نيكي كه بدان معرفت و آشنايي دارند عمل مي كردند .
فرشته دوم چهارمين تعبير را درباره موجود انسان بدين گونه بيان مي كند : حال كه اين انسانها و اين همه سرمايه هاي بي مانندي كه خداوند متعال به آنان عنايت كرده طرفي نبسته و سودي نبرده اند و در مسير استفاده از آن به ورطه گمراهي افتاده اند ، كاش حد اقل از اين اعمال غير انساني و فضاحت بار ، توبه مي كردند و از اين اعمال زشت و ننگين به راه راست باز مي گشتند و اين دو فرشته در حقيقت بياني از همان رمز روح تابناك رسول است و پيامبر اكرم مي خواهد با اين بيان به انسانها هشدار دهد و آگاهشان سازد كه داراي چه سرمايه غيبي عظيمي هستند . اين سرمايه عظيم كه همان اخلاق حسنه است مي تواند آدمي را خليفه خدا در جهان آفرينش قرار دهد .

تعريف اخلاق :

كارهاي نيك و بدي كه انسان سر مي زند ممكن است با اراده و اختيار انجام شود يا از روي تقليد ديگران صادر شود . مثلا ممكن است انسان راستگو يا مهمان نواز باشد ولي اين عمل نيك ، داراي ريشه ثابت در نفس و جان او نباشد بلكه بصورت تقليدي از ديگران صادر مي شود . بدين معني كه شخصي راستگو بوده ، اين انسان هم تحت تاثير او واقع شده و به تقليد از او ، سخني را به صدق و راستي بر زبان آورده است . يا مثلا رفيق و برادرش مهمان نوازي و گشاده دستي نشان داده اند و به ديگري احسان كرده اند

و اين انسان هم بر اساس تاثير پذيري و تقليد از آنها دست به احسان و انفاق گشوده است .
پس اگر چه اين شخص اعمال نيك انجام داده ، و اگر چه مي توان و بايد به اعمال نيك او اذعان داشت ولي صدور اين اعمال نيك ، ريشه از نفس او نداشته بلكه از روي تاثير و تقليد و پيروي از ديگران بوده است . معلم و فيلسوف اخلاق ، پيرامون اينگونه اعمال و افعالي كه از انسان بصورت تقليد از ديگران صادر مي شود بحث نمي كند بلكه فيلسوف اخلاق از آن دسته اعمال و افعالي سخن مي گويد و بحث مي كند كه ريشه و سر منشا آن ، در نفس انسان باشد با توجه به آنچه بيان شده ، اكنون مي توانيم به يك تعريف كلي و عمومي از اخلاق دست يابيم . آن سلسله صفاتي كه در نفس و روح انسان ثابت و ريشه دار است و منشا صدور اعمال نيك همچون راستگويي و انفاق ، يا اعمال همچون دروغگويي و خست مي شود ، اخلاق ناميده مي شود.

موضوع فايده و اهميت علم اخلاق :
موضوع علم اخلاق انسان است از اين نظر كه مي تواند واجد صفات نيك باشد . علم اخلاق از صفاتي بحث مي كند كه سازنده شخصيت انسان است و نيز صفاتي كه او را از انسانيت دور مي كند . تغيير اين صفات و خوب يا بد بودن آنها بر اساس بينش و نگرش ما به انسان و جهان هستي خواهد بود . بر پايه جهان بيني اسلامي دو دسته صفات اخلاقي براي انسان وجود دارد :
الف ) صفات پسنديده ( حسنه ) ب ) صفات نكوهيده ( رذليه )
فايده علم اخلاق همين است كه رذايل اخلاقي را بشناسيم و خود را به آنها بياراييم . قرآن هدف از رسالت پيامبر را چنين بيان مي كند : خداوند بر مؤمنان منت نهاد آنگاه كه پيامبري از ميان خودشان بر انگيخت كه آيات او را بر آنان مي خواند و آنها را تزكيه مي كند و به آنان كتاب و حكمت مي آموزد گرچه پيش از آن در گمراهي آشكار بودند .

در باب اهميت علم اخلاق در اينجا به ذكر رواياتي از امام صادق ( ع) و امام باقر(ع) و پيامبر اكرم ( ص ) بسنده مي كنيم .
امام صادق (ع) مي فرمايند : « ضروري ترين علم براي تو علمي است كه تو را بر صلاح قلبت راهنمايي كند و راه فساد قلب را به تو بشناساند . »
امام باقر ( ع) مي فرمايند : « كاملترين مردم از لحاظ ايمان ، خوش خلق ترين آنهاست . » همچنين پيامبر اكرم ( ص) فرمودند : « در ترازويي كه در روز قيامت براي هر كس نصب مي كنند بهتر از حسن خلق گذاشته نمي شود » و نيز آن حضرت فرمودند همانا پاداش انسان خوش خلق مانند اجر شخص روزه گير و شب زنده دار است .
به هر حال از اهميتي كه در روايات به حسن خلق داده شده است مي توان اهميت اخلاق را فهميد . چرا كه علم اخلاق ، بيان رذايل اخلاقي ، راههاي معالجه آنها و نيز شناساندن محاسن اخلاقي و طرق تحصيل آنها را بر عهده دارد .

معرفی کتابی باموضوع اخلاق:

و اما كتاب حاضر ، كه « الاخلاق » نام داشته و در اصل عربي و تاليف مرحوم علامه شبر از دانشمندان بزرگ و مفاخر علماي شيعه عراق مي باشد ، و به همراه تفسير ايشان از مشهور ترين آثار آن مرحوم ، بين علماي اعلاماست ، اين كتاب در دو جلد به فارسي برگردانده شده است كه جلد اول آن توسط جناب آقاي حسين بهجو و جلد دوم آن توسط جناب آقاي مشتاق عسگري ترجمه گرديده است . روايات و آيات متن مدرك يابي شده و مدارك مربوطه در پاورقي نگاه داشته شد.

جلد اول اين كتاب ، در بيان عبادات و فروغ دين و اسرار و حكمت طهارت و صلوه و صوم و حج و زكوه و خمس بوده ، همچنين دستورات واجب و مستحب و امور مربوط به وظائف اجتماعي را مطرح مي سازد .
جلد دوم در بيان فضائل و رذائل انساني و بيان عواملي كه موجب ايجاد هر يك در نفس انساني مي گردد مي باشد و اينكه چگونه مي تواند انسان خود را از اين رذائل و امراض برهاند و به صفات و زيور فضائل نيكو مزين سازد ، تا به هدف مقدس انبياء كه تكميل اخلاق است برسد .
اميد آنكه با مطالعه اين كتاب گرانقدر و ديگر كتب اخلاقي كه مؤسسه دين و دانش ( كتابخانه سيار حائر تهراني ) به چاپ رسانيده و يا به چاپ خواهد رسانيد ، عموم برادران ديني استفاده لازم را برده ، با عمل بدانها به هدف پيامبران كه تكميل اخلاق مي باشد و سعادت و خوشبختي نهايي نائل آيند .

حسین اسدی_شاهدشهیدمحمدیانی